مریم احمدی شیروان/

 پنجشنبه گذشته اختتامیه بیست وهشتمین اجلاس سراسری نماز در گرگان برگزار شد و رهبر معظم انقلاب همچون سال‌های گذشته در پیامی به این اجلاس، بار دیگر اهمیت و عظمت این نعمت بزرگ الهی را یادآوری کردند. به همین بهانه در گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام حسین ابراهیمی، پژوهشگر حوزه نماز، راه‌های خواندن یک نماز خوب و اثرگذار را جویا شدیم که در ادامه می‌خوانید:

هنگام نماز خود را در محضر خدا ببینیم

حجت‌الاسلام ابراهیمی با بیان اینکه نماز ظاهر و باطن و جسم و روح دارد، می‌گوید: به جسم نماز که همان روح نماز است در رساله‌ها، احکام نماز و کتاب‌های علمای دینی پرداخته شده و اثرات متعددی برای آن ذکر شده است، اما آدابی که رعایت آن سبب اثرگذاری بر کیفیت نماز می‌شود، مربوط به روح نماز است و معمولاً به آن توجه نمی‌شود.

وی اضافه می‌کند: بسیار افرادی هستند که نماز می‌خوانند اما تأثیری در زندگی آن‌ها دیده نمی‌شود، علت آن است که این افراد به روح نماز نپرداخته‌اند. تمام حرکات و سکنات نماز، از قیام تا سجده برای این است که دل انسان به خدا متوجه شود. در آیه ۱۴ سوره طه نیز آمده است: «و اقم الصلوة لذکری» یعنی نماز بخوانید تا من را یاد کنید. متأسفانه بسیاری از ما نماز می‌خوانیم اما یاد خدا نمی‌کنیم و دلمان در نماز نیست؛ به همین دلیل تکلیف از ما ساقط می‌شود اما نماز بر ما تأثیری ندارد.

وی اضافه می‌کند: توجه به آداب قلبی نماز است که سبب می‌شود در ما اثرگذار باشد. در آیه ۴۵ سوره مبارکه عنکبوت آمده است: «إِنَ الصَّلاةَ تَنْهی‌ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَر» به بیانی دیگر نماز کاری است که انسان را از بدی‌ها دور می‌کند. این تعریف حاصل نمی‌شود مگر با رعایت کردن آداب قلبی و داشتن حضور قلب در نماز؛ باید هنگام نماز خود را در محضر خداوند ببینیم.

حضور قلب، شرط اثرگذاری نماز

حجت‌الاسلام‌ ابراهیمی در تعریف حضور قلب در نماز تشریح می‌کند: حضور قلب جزو اسرار نماز است و با آداب نماز ارتباط دارد. به طور نمونه در حدیثی آمده  هرگاه بنده به نماز بایستد، خداوند به او رو می‌کند و مدام متوجه بنده خویش است، تا اینکه او سه مرتبه از خدا روبرگرداند. هنگامی که بنده برای مرتبه سوم از خدا منصرف شد، خداوند نیز از او رو برمی‌گرداند. نکته این حدیث این است که اگر بنده به خدا رو کند، خداوند هم به سوی او رو می‌کند و دیگر اینکه نماز روی آوردن به خداست. این اصل کار است؛ زیرا داریم که «إِذَا قَامَ الْعَبْدُ إِلَی الصَّلَاةِ أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ بِوَجْهِهِ» یعنی خداوند به بنده‌اش توجه تام و عنایتی خاص می‌کند؛ روبرگرداندن از خدا هم توجه به غیرخدا در بین نماز است. تمام عبادات در نماز جمع شده و تمام همت آن در این است که دل ما را متوجه خدا کند و این همان حضور قلب است.

اگر اسرار نماز را بدانیم، از آن لذت بیشتری می‌بریم

این پژوهشگر درباره تأثیر دانستن این اسرار بر کیفیت نماز می‌گوید: نماز عبادتی اسرارآمیز است و از جهات مختلفی می‌شود به آن پرداخت. دانستن دلیل حرکات نماز، ایستادن‌ها، بلندکردن دست‌ها و ذکر گفتن‌ها، رکوع، سجود و به طور کل تمام اعمال، حکمت و اسراری دارد که در کتاب‌های بزرگان دین مانند «اسرار الصلاة» میرزا جوادآقا ملکی تبریزی، «سرالصلاة (معراج السالکین و صلوة العارفین)» امام‌خمینی(ره)، «رازهای نماز» آیت‌الله جوادی‌آملی و... آمده است؛ باید این موارد برای جوانان تشریح شود.

حجت‌الاسلام‌ ابراهیمی به عنوان نمونه به سرّ تکبیرة‌الاحرام اشاره کرده و بیان می‌کند:برای بالاآمدن دست‌ها به موازات گوش‌ها در تکبیرة‌الاحرام، برخی عرفا تفسیر و تأویل کرده‌اند حال که در پیشگاه الهی حاضر شده‌ام، تمام دنیا را پشت گوش می‌اندازم و با تمام وجود و حضور قلب با خداوند به راز و نیاز می‌پردازم. به عبارتی تکبیرة‌الاحرام نماز به منزله پشت سر انداختن همه‌چیز، غیرخدا و داخل شدن در حرم‌الهی است. اگر این اسرار را بدانیم توجه بیشتری به نماز کرده و از آن لذت بیشتری می‌بریم.

گناه بی‌نمازها به گردن نمازخوان‌هاست

وی درباره روش برخورد روحانیون با نوجوانان و جوانان برای جذب آن‌ها به نماز نیز می‌گوید: حجت‌الاسلام پناهیان در کتاب «چگونه یک نماز خوب بخوانیم؟» آورده است گناهِ تمام بی‌نمازها به گردن نمازخوان‌هاست؛ چرا که اگر نمازخوان‌ها قشنگ نماز بخوانند، اگر نمازخوان‌ها از نمازشان لذت کافی و بهره وافی ببرند، طبیعتاً اکثر بی‌نمازها هم به سمت نماز گرایش پیدا خواهند کرد. امام جماعت وقتی وارد محیط نماز می‌شود باید به تک‌تک افراد توجه کند و همه حس کنند که مهم هستند.

حجت‌الاسلام‌ ابراهیمی در پایان تأکید می‌کند: اگر همه دنیا از امام‌خمینی(ره) تأثیر گرفتند به این دلیل بود که او تحت تأثیر نماز بود. اگر امام جماعت تحت‌تأثیر نماز باشد و آرامش‌الهی، لبخند، اخلاق‌خوش، توجه به اطرافیان، تواضع و خاکسار بودن و جذب آن‌ها به سمت خدا داشته باشد همه افراد هم تحت تأثیر او قرار می‌گیرند. نماز ظرفیت بسیار زیادی دارد و ما با تمام این ارگان‌های عریض و طویل، هنوز ذره‌ای از این ظرفیت بهره نبرده‌ایم. باید اسرار نماز را با رسانه‌های جدید و زبانی جدیدتر برای جوان امروز بازگو کنیم. این کم‌کاری از طرف ماست که نتوانسته‌ایم زیبایی‌های آن را بیان کرده و عمق مطلب را برسانیم.